این در حالی است که مردم ما نه آب را بهینه مصرف میکنند و نه کشور از زیرساختهای لازم برای تولید بیشتر آب برخوردار است. از همه بدتر به علت فرسودگی شبکه توزیع آب و انشعابهای غیر مجاز، نزدیک به 30 درصد آب شرب تولید شده هدر میرود.
با وجود این و در شرایطی که پدیده تنش آبی یا همان مشکل جدی در یافتن منابع آب شیرین برای استفاده حدود نیمی از مردم این سرزمین را تهدید میکند، پرسش اساسی این است که آیا وزارت نیرو راهبرد خاصی برای مقابله با این پدیده که چند سالی است ساکنان استانهای مرکزی، شرقی و جنوب شرقی ایران را رنج میدهد، دارد؟
*تلاش برای عبور از تابستان بدون جیره بندی آب
مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب کشور که از احتمال تنش آبی در 301 شهر ایران در تابستان امسال خبر داده بود، در پاسخ به قدس میگوید: اصلاح الگوی مصرف از طریق فرهنگ سازی، حفر چاههای متعدد، تکمیل رینگ آبرسانی و مدیریت فشار مهمترین راهکارهای این شرکت برای مقابله با تنش آبی در کشور است.
حمیدرضا جانباز همچنین از بررسی پروژه انتقال آب قابل شرب از دریای خزر و خلیج فارس و دریای عمان به 17 استان فلات مرکزی سخن میگوید و میافزاید: هم اکنون 50 تأسیسات آب شیرین کن در سواحل جنوبی خلیج فارس احداث شده که تأسیسات بندر عباس به ظرفیت 100 هزار متر مکعب از آن جمله است.
جانباز در همین زمینه از ابلاغ اجرای قانون توسعه و بهینه سازی آب شرب شهری و روستایی کشور با هدف ارتقای صنعت آب در ایران خبر میدهد و میگوید: دراین قانون به مواردی مانند شرایط تأمین آب، تشخیص آب بهداشتی، نصب برچسب روی تجهیزات آب بر و نکاتی از این قبیل اشاره شده است.
وی با اشاره به اینکه طبق پیش بینی سازمان هواشناسی، دما در تابستان افزایش 5/1 درجه ای دارد و بارشهای پاییزی نیز با تأخیر همراه خواهد بود، تصریح میکند: در شرایطی که میزان منابع آبی ما به نسبت مصارف کاهش 6/8 درصدی دارد همه تلاش خود را به کار میگیریم تا بدون جیره بندی آب و با کمترین مشکل از تابستان عبور کنیم.
* مدیریت تقاضا بدون راهبرد
با وجود این، عملکرد وزارت نیرو و روشهایی که این وزارتخانه برای رفع مشکل یاد شده به کار گرفته چندان رضایت کارشناسان حوزه آب را جلب نکرده است. در واقع به باور برخی کارشناسان، دولت برنامه و راهبرد روشنی در رابطه با کمبود آب در کشور ندارد.
مجید ناصری نژاد، عضو کمیسیون انرژی مجلس چنین نگاهی دارد و به قدس میگوید: نگرانی در تأمین آب شرب برخی شهرها و روستاهای ایران پیامد عملکرد ضعیف وزارت نیرو است، زیرا این وزارتخانه در طول یکی دو دهه اخیر زیرساختهای لازم را برای تأمین مطمئن و پایدار آب شرب مصرفی مردم ایجاد نکرده است که علت آن به نبود اراده و انگیزه کافی در مدیران این مجموعه بر میگردد.
وی با تأکید بر اینکه وزارت نیرو پس از گذشت سه دهه از پیروزی انقلاب اسلامی هنوز راهبرد مناسبی برای مدیریت آب تدوین و اجرا نکرده است، تصریح میکند: این وزارتخانه میخواهد با فرهنگ سازی، حفر چاه و مدیریت فشار، آب شرب مردم را تأمین کند که در فرهنگ سازی توفیق چندانی نداشته، زیرا سرانه آب مصرفی هر ایرانی دو برابر میانگین جهانی است که این موضوع به ضعف دولت در آگاهی بخشی به مردم و همچنین نوع رفتار بسیاری از مسؤولان کشور برمیگردد. در واقع مدیران کشور خود به آنچه توصیه میکنند پایبند نیستند، در حالی که نوع رفتار آنها در مقابل مسایل و بحرانها زیر ذره بین مردم است. به عنوان نمونه وقتی به مردم میگوییم کمبود آب داریم، اما در همان حال در خشک ترین شهرهای کشور چمنکاری در پارکها و بوستان را توسعه میدهیم، چگونه باید انتظار داشته باشیم عموم مردم کم آبی را باور کرده و آب را بهینه مصرف کنند؟
وی کاهش بیشتر سطح آب سفرههای زیرزمینی و افزایش احتمال نشست اراضی و دشتهای کشور را ازخطرات استفاده از راهکار حفر چاه میخواند و میگوید: در مدیریت فشار بحث عدم توازن آب و دسترسی همه مردم به یک سطح از آب مطرح است. در واقع برخلاف خانوارهای مستضعف، بسیاری از افرادی که توان مالی دارند با نصب الکتروپمپ در خانه شان فشار آب را بالا میبرند که این موضوع با عدالت سازگار نیست.
نماینده مردم شادگان در مجلس با اشاره به پیامدهای روانی کم آبی در جامعه، میافزاید: انسان وقتی میبیند مردم ما هنوز گرفتار این گونه مسایل کوچک و پیش پا افتاده هستند تعجب میکند، در حالی با بازچرخانی آب، کاهش تلفات آب در شبکه توزیع و استفاده از دیگر روشهای علمی براحتی میتوان این مشکل را حل کرد، البته به این شرط که وزارت نیرو از یک راهبرد مناسب برای مدیریت تقاضای آب با رعایت همه احتمالات برخوردار باشد.
* مدیریت منابع آب بدون برنامه جامع ممکن نیست
عضو هیأت علمی دانشگاه شهید بهشتی هم در این زمینه به قدس میگوید: مدیریت تأمین و مصرف آب شرب مردم بویژه در شرایط کنونی که به دلیل تداوم خشکسالیها و کاهش بارندگیها در کشور بسیاری از شهرها با تنش آبی مواجه هستند، نکات و مباحث مهمی مطرح است.
دکتر محمد رضا جلیلی قاضی زاده با اشاره به اینکه برای متعادل کردن تولید و تقاضای آب لازم است یا تولید آب را افزایش یا تقاضای آن را کاهش داد، میافزاید: با توجه به شرایط کنونی کشور، آمار و ارقام به روشنی نشان میدهد لازم است تقاضای آب کاهش یابد، از این رو باید مدیریت تقاضای آب انجام شود. متأسفانه در کشور ما به جای عبارت «مدیریت تقاضا» از عبارت «مدیریت مصرف» استفاده میشود که البته کامل نیست. در عبارت خارجی هم عیناً کلمه مدیریت تقاضای (Demand) آب است نه مدیریت مصرف.
وی به تفاوت «مدیریت تقاضا» با «مدیریت مصرف» و ابهامهای آن میپردازد و میگوید: کاهش مصرف به مشترکان و مصرف کنندهها مربوط میشود، در صورتی که کاهش هدررفت به عهده مسؤولان مربوط است. مشکل عبارت «مدیریت مصرف» این است که از نظر ذهنی مسؤولیت را به دوش مصرف کنندگان گذارد نه مسؤولان، که البته این صحیح نیست.
وی میافزاید: مردم را باید از شرایط بحرانی آب در کشور آگاه کرد و به آنها آموزش داد که در عمل چگونه مصرف آب را کاهش دهند، ضمن اینکه باید تسهیلات لازم را در اختیارشان گذاشت. به عنوان مثال شاهد بودید در یک مقطع، دولت برای کاهش مصرف برق، لامپهای کم مصرف را به صورت یارانه ای در اختیار مصرف کنندگان قرار داد، مشابه این فعالیت میتواند در بخش آب در وسایل کاهنده مصرف انجام شود. از طرف دیگر دولت باید استانداردهای لازم را وضع و آنها را اجباری کند. فرض کنید یک کولر آبی یا ماشین لباسشویی تولید یک کارخانه بیش از استانداردهای لازم آب مصرف میکند، در اینجا نیز وظیفه به دوش مسؤولان است نه مردم.
وی در ادامه به نقش مقررات و قوانین اشاره و تصریح میکند: مقررات نیز بسیار تأثیرگذار هستند، به عنوان نمونه میتوان به قیمت آب اشاره کرد. تا زمانی که قیمت آب پایین و ناچیز است، برنامههای «مدیریت مصرف» به صورت کامل موفق نخواهد بود.
وی موارد یاد شده را نمونههایی از محورهای مدیریت مصرف در بخش آب شرب میداند و میگوید: در بخش مدیریت تلفات آب که زیر مجموعه ای از مدیریت تقاضاست اولین اصل، اندازه گیری دقیق مقدار هدررفت است. متأسفانه در برخی شهرها و بویژه روستاها، مقدار دقیق تولید آب مشخص نیست، بنابراین مقدار هدررفت نیز تقریبی گزارش میشود. موضوع دوم تعیین زیربخشهای هدررفت است که تحت عنوان بالانسینگ آب گفته میشود. بنابراین آنچه مسلم است اینکه کاهش تلفات به عهده مردم نیست.
جلیلی قاضی زاده به عنوان نکته آخر به قدس میگوید: اگر چه هم اکنون در کشور ما کاهش تلفات امری ضروری و با جدیت پیگیری و توصیه میشود، اما مشکلات چند دهه آینده فقط با کاهش تلفات آب قابل حل نیست. با توجه به افزایش جمعیت، افزایش سطح رفاه، نیاز به توسعه صنعتی و مصرف بیشتر انرژی، تقاضا برای آب در آینده بیشتر از آن افزایش خواهد یافت.
مطالعات جدید نشان میدهد حتی برای تولید انرژی به منابع آبی نیاز است، بنابراین برای مدیریت موفق منابع آب، دیدگاههای بلند مدت و جامع لازم است. تخصیص بهینه آب بین مصارف شرب، صنعت و کشاورزی، آمایش سرزمین، توجه به مدیریت آب مجازی، تبدیل روشهای تولید، توزیع و بهره برداری آب از سنتی به علمی، توسعه اقتصادی و زیست محیطی روشهای نمک زدایی (آب شیرین کنها) و توجه به مفاهیم اقتصادی و اجتماعی آب از جمله این دیدگاهها به شمار میرود.
نظر شما